Είναι μία μαύρη πέτρα που οι αρχαίοι Έλληνες εύρισκαν στο όρος Τμώλος της Λυδίας στη Μικρά Ασία. Αν χαράξουμε πάνω στη λυδία λίθο ένα ίχνος (γραμμή) με ένα χρυσό αντικείμενο, μπορούμε να προσδιορίσουμε την περιεκτικότητα του αντικειμένου σε χρυσό (δηλαδή τα καράτια). Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται και σήμερα, για την εύρεση της περιεκτικότητας των κραμάτων χρυσού. Ενδιαφέρον είναι ότι από το όρος Τμώλος πήγαζε ο χρυσοφόρος ποταμός Πακτωλός =μτφ. πληθώρα, μεγάλη ποσότητα - πακτωλος χρημάτων,πακτωλός υποσχέσεων.
Οπότε να υποθέσουμε ότι αφού μάζευαν το χρυσάφι από τον Πακτωλό, έκαναν και έναν έλεγχο, με την λυδία λίθο που έβρισκαν εκεί δίπλα.
Η λυδία λίθος είναι μία ποικιλία μικροκρυσταλλικού χαλαζία, ένα είδος μαύρου ίασπη.
Με το όνομα λυδία λίθος, υπάρχουν αναφορές σε κάποιους αρχαίους συγγραφείς, στον Θεόφραστο και στον Ησύχιο. Σε κάποιους άλλους συγγραφείς, στον Πλίνιο, στον Θεόφραστο, στον Πολυδεύκη, και στον Πλάτωνα (Γοργίας) έχει την ονομασία βάσανος, ή βασανίτης λίθος, ή βασανίζουσα λίθος, (basalte ή basanite) λόγω της δοκιμασίας στην οποία υπέβαλλαν το κράμα χρυσού, για να αποκαλύψει την περιεκτικότητα του σε καράτια. Τέλος η ονομασία «μεχέγκι» (τουρκικά mehek), χρησιμοποιείτο από τους παραδοσιακούς Έλληνες χρυσικούς του 18ου και 19ου αιώνα.
Βασιλικό ύδωρ (στα Λατινικά aqua regia ή aqua regis)
Είναι η ονομασία ενός ειδικού μίγματος υδροχλωρικού (HCl) και νιτρικού οξέως (HNO3). Η αναλογία HCl και ΗΝΟ3 στο βασιλικό ύδωρ είναι 3 μέρη HCl και 1 μέρος HNO3 .
Το βασιλικό ύδωρ είναι διάλυμα πολύ διαβρωτικό, ατμίζον με κιτρινωπό ή κοκκινωπό χρώμα. Ονομάστηκε έτσι επειδή προσβάλλει τον «βασιλιά» των μετάλλων το χρυσό. Είναι από τις ελάχιστες ουσίες που μπορούν να προσβάλλουν το χρυσό και την πλατίνα.
Προσοχή: Να μην πειραματίστείτε με αυτό το διάλυμα - είναι καυστικό και επικίνδυνο.
Ιστορία του βασιλικού νερού
Το μίγμα νιτρικού-υδροχλωρικού οξέος θεωρείται ανακάλυψη του Άραβα αλχημιστή Γιαμπίρ ιμπν Χαϊάν (Jabir ibn Hayyan) που ανακάλυψε επίσης και το υδροχλωρικό οξύ.
Οι αλχημιστές ενδιαφέρθηκαν πολύ για το μίγμα αυτό και το χρησιμοποίησαν στην αναζήτηση της "φιλοσοφικής λίθου" (= ελιξίριο της μακροζωίας που μπορούσε μετατρέψει κράμα λιωμένων μετάλλων σε χρυσό ή ασήμι). Επίσης, η φιλοσοφική λίθος θεωρούνταν ότι μπορούσε να προσδώσει την πολυπόθητη αθανασία στους ανθρώπους.
Σήμερα στην εποχή μας υπάρχουν άνθρωποι που ισχυρίζονται πως κατέχουν την φιλοσοφική λίθο καθώς και τις δυνατότητες να την κατασκευάζουν αλλά και να μεταστοιχειώνουν μολύβι σε καθαρό χρυσό.
Όταν η Γερμανία εισέβαλε στη Δανία το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ούγγρος χημικός György Hevesy διέλυσε τα χρυσά μετάλλια των Βραβείων Νόμπελ των φυσικών Max von Laue και James Franck σε βασιλικό ύδωρ για να μην τα κλέψουν οι Ναζί. Μετά τοποθέτησε το διάλυμα σε ένα ράφι στο εργαστήριό του στο Ινστιτούτο Niels Bohr. Έτσι, αγνοήθηκε από τους Ναζί που πίστεψαν ότι το βάζο περιείχε μια από τις εκατοντάδες κοινές χημικές ενώσεις. Μετά τον πόλεμο, ο Χέβεσι επέστρεψε στο Ινστιτούτο και βρήκε το μπουκάλι άθικτο, οπότε απομόνωσε το χρυσό από το οξύ. Ο χρυσός επεστράφη στη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών και το Ίδρυμα Νόμπελ έφτιαξε πάλι τα μετάλλια και τα επέδωσε στους Λάουε και Φρανκ.